Dwoje oczu reżysera

Dobry Pan Bóg obdarował reżysera filmowego dwojgiem oczu, aby jednym patrzył w kamerę - a drugim pilnie obserwował wszystko, co się dzieje wokół niego. Jest to umiejętność, którą powinniście rozwijać i doskonalić w nieskończoność, aż do momentu, kiedy przestaniecie robić filmy (w wypadku tych, którzy usiłują tworzyć filmy polityczne, może stać się to w każdej chwili, a więc czasu nie ma wiele!).

Dla przykładu: kiedy po klapsie rusza kamera, reżyser obserwuje i dostrzega równocześnie:

• grę aktorów;
• ruch kamery i jej zgodność z akcją;
• co robią członkowie ekipy; czy obserwują ujęcie i będą w stanie wyciągnąć potem wnioski, dotyczące tego, za co są odpowiedzialni;
• czy nie zostały poruszone lampy i czy oświetlają aktorów zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami (chociaż jest to obowiązkiem operatora, warto i to zauważyć);
• obserwuje niebo: czy ujęcie dobiegnie końca, nim chmury zakryją słońce;
• czy aktor, przekraczający szyny, nie zawadzi za chwilę rękawem o bezcenną chińską wazę; czy mikrofon, który obniżył się niebezpiecznie, nie będzie za moment widoczny w kadrze; i wiele, wiele innych rzeczy, które dzieją się podczas zdjęć.

Wydaje się to nie tylko trudne, lecz wręcz niewykonalne, ale przypomnijcie sobie wasze pierwsze przerażające doświadczenia z prowadzeniem samochodu. Znany krytyk filmowy i mój przyjaciel, Bolesław Michałek, kupił przed laty swoje pierwsze auto. Nie czuł się wtedy zbyt pewnie za kierownicą, poprosił więc kogoś, aby pomógł mu odebrać wóz z fabryki. Kiedy tylko wyjechali za bramę, siedzący za kierownicą powiedział drżącym głosem: "Ja się skoncentruję na motorze, a ty obserwuj drogę" - bo i on był również początkującym kierowcą. Po kilku minutach wylądowali w rowie.

Kiedy przed laty rozpoczynałem reżyserowanie filmów, prosiłem asystentów, aby oni za mnie obserwowali to i owo w czasie ujęcia. Kończyło się zawsze nieporozumieniami, a w czasie przeglądania materiału - katastrofą.

Tej funkcji, niestety, reżyser nie może dzielić z nikim. Ekipa musi wiedzieć, że w każdej chwili jest kontrolowana przez reżysera, a jego oko dostrzega absolutnie wszystko; tylko wtedy poddaje się jego woli i pracuje naprawdę wydajnie.

Andrzej Wajda
"Podwójne spojrzenie", Warszawa 1998